Nog 222 dagen te gaan … Badend in het zweet schiet de wethouder jeugdzorg in het holst van de nacht overeind. Certainty of death, small chance of succes – What are we waiting for? spookt het door zijn hoofd. Voor Gimli en de zijnen liep het goed af in LOTR, maar daarvan is de wethouder in dit geval nog allerminst overtuigd. De alarmerende kop  ‘Jeugdzorg dreigt puinhoop te worden’  in het Brabants Dagblad de dag ervoor had ook in zijn regionale krant kunnen staan. Nog even en de gemeente is verantwoordelijk voor alle jeugdhulp;  de vertienvoudiging van het aantal klachten over jeugdzorg door kinderen, ouders, docenten en hulpverleners in het laatste decennium is ook niet bepaald bevorderlijk voor zijn nachtrust.

De wethouder is echter niet de enige die slecht slaapt. ‘Mishandelde kinderen en risicogroepen zijn nog onvoldoende in beeld bij gemeenten’ waarschuwt Kinderombudsman Marc Dullaert deze week. Op dit moment zijn gemeenten alleen verantwoordelijk voor de preventie van kindermishandeling. Vanaf 1 januari 2015 worden gemeenten in het kader van de stelselwijziging jeugd volledig verantwoordelijk voor alle jeugdhulp, en dus ook voor het onderzoeken van mogelijke situaties van kindermishandeling en voor de hulp aan ouders en mishandelde kinderen.

Driekwart van de gemeentes heeft nu beleid op papier staan. Maar ouders en kinderen worden in onvoldoende mate bereikt. Onvoldoende zicht op wat er zich achter de voordeur afspeelt en onvoldoende monitoring van de inzet en effecten van preventieprogramma’s maakt van dit beleid vooralsnog een papieren tijger, zo luidt de conclusie van de Kinderombudsman.

Te veel management, te weinig inhoud

Wat gaat hier mis? In een recente publicatie in de NRC (‘Publieke managers weten zelf van niets’) waarschuwen Corine de Ruiter, hoogleraar forensische psychiatrie, en Ferko Öry, kinderarts, voor de desastreuze gevolgen van te veel management en te weinig inhoud in de publieke sector. Als voorbeeld noemen ze de aanpak van kindermishandeling: ‘Waarom mogen managers een meldpunt kindermishandeling inrichten?’ zo vragen zij zich af. ”Niemand zou toch op het idee komen om een nieuwe brug over de Westerschelde te laten ontwerpen door een managementadviseur? Nee, dat doet een waterbouwkundig ingenieursbureau, want veiligheid gaat boven alles. Waarom doen we dat niet met het ontwerp van een organisatie die de veiligheid van kinderen en gezinnen moet onderzoeken en garanderen?”

Het NTR-programma het Klokhuis brengt wel met succes kindermishandeling onder de aandacht, zo blijkt ook deze week uit effectonderzoek van het Trimbosinstituut. De programmamakers zijn erin geslaagd de communicatie over dit thema bij kinderen op gang te brengen, ook herkennen kinderen beter de verschillende vormen van kindermishandeling en hebben kinderen na de uitzendingen vaker contact gezocht met de kindertelefoon. Het contrast kan niet groter zijn: de succesvolle, resultaatgerichte aanpak van Het Klokhuis – vier tv-uitzendingen, een lespakket en een website – versus oeverloos op gemeentelijke beleidsnotities ploeterende management adviseurs.

Nieuw jeugdstelsel

De stelselwijziging jeugd moet juist een einde maken aan de verstikkende bureaucratie – net als aan de sterk versnipperde hulpverlening. Om nog even het geheugen op te frissen, deze omvangrijke operatie omvat voor de gemeenten drie opdrachten:

– Transitie jeugdzorg: alle jeugdhulp komt vanaf 1 januari 2015 voor rekening van de gemeenten.
– Bezuinigen: 80 miljoen in 2015 oplopend tot 300 miljoen vanaf 2017
– Transformatie jeugdzorg: De nadruk zal veel meer komen te liggen op preventie en op lichte vormen van hulp, met als doel zo veel mogelijk te voorkomen dat kinderen en gezinnen dermate in de problemen raken dat zij specialistische hulp nodig hebben.

Een terugkerende vraag is of veel gemeenten wel beschikken over de nodige kennis, middelen en expertise om de kwaliteit in de jeugdzorg te bewaken, of zij de financiële speelruimte en deskundigheid hebben om het onderscheid tussen kwaliteitsaanbieders en ‘beunhazen’ te maken. ‘De enorme kortingen op hun budget kunnen gemeenten in de verleiding brengen om te kiezen voor de goedkoopste aanbieder, ten koste van de kwaliteitsstandaarden’ vreest Jana Knot-Dickscheit – onderzoeker en docent aan de afdeling Orthopedagogiek van de Rijksuniversiteit Groningen op de site Sociale Vraagstukken.

‘Geruststellend’

Onlangs plofte er op onze deurmat een geruststellend bedoelde circulaire van de gemeente over de ophanden zijnde veranderingen. ‘Het feit dat wij straks verantwoordelijk zijn voor alle jeugdzorg, maakt het alleen maar makkelijker om het gezin en het kind centraal te stellen’, klinkt het optimistisch uit de mond van de regionale projectmanager. Om daar meteen onheilspellend aan toe te voegen: ‘Tegelijkertijd moeten we behoorlijk bezuinigen. Om de zorg die er nu is op peil te houden, moeten we dus anders gaan werken.’

‘Taal is een prachtige menselijke verworvenheid maar de kans dat je erdoor wordt afgeleid, is bijna net zo groot als de kans dat je erdoor wordt geïnformeerd’ schrijft de primatoloog Frans de Waal (De aap en de sushimeester, 2009). Deze gedachte liet mij na het lezen van dit gemeentelijke pamflet niet los. Waar alle betrokken partijen er al geruime tijd van overtuigd zijn dat de jeugdzorg beter moet, klinkt  ‘de huidige zorg op peil houden’ als rearranging the deckchairs of the Titanic.

Samen Klokhuis kijken lijkt een goede eerste stap voor de gemeentelijke projectmanager jeugdzorg en zijn wethouder. Als het gaat om laagdrempelige hulpverlening – het speerpunt van de transformatie jeugdzorg – dan loont het de moeite een kijkje te nemen bij onze zuiderburen.

Inspirerend en hoopvol voorbeeld: TEJO

Een inspirerend en hoopvol voorbeeld van good practice is de Vlaamse organisatie Therapeuten voor Jongeren (TEJO) die snelle, laagdrempelige, kortdurende en kosteloze (!) professionele therapeutische hulp biedt aan Antwerpse jongeren tussen 10 en 20 jaar oud. Kinderen en jongeren kunnen er gewoon binnenlopen, de hulpvraag van de jongere staat centraal en de ‘registratie’ is meer een kennismaking: Hoe oud ben je? Waar woon je? en Ga je naar school of werk je? Mobiel nummer of e-mailadres wordt ook gevraagd, maar is niet verplicht. Wars van registratiedwang en labeldiagnostiek en drijvend op het enthousiasme van vrijwilligers wil TEJO een antwoord zijn op het grote tekort aan begeleiding voor jongeren en op de lange wachtlijsten.

Inhoudelijke deskundigheid en bevlogenheid zijn de toverwoorden voor professionals in hulpverlening en onderwijs, dat hebben ze  bij Therapeuten voor Jongeren goed begrepen: TEJO.be