‘Everyone is a genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life believing that it is stupid.’

Deze quote – toegeschreven aan Albert Einstein – toverde weer een glimlach op het gezicht van mijn veertienjarige dochter. Even daarvoor was ze somber tot de conclusie gekomen dat al haar vrije tijd voortaan zal opgaan aan het maken van wiskundesommen.

 

Grazende schapen in de wei, een peddelend zwanenpaar in de sloot en een biddende valk in de lucht schieten in sneltreinvaart aan ons voorbij. In een even rap tempo volgen de gespreksonderwerpen elkaar op tussen mij en mijn dochter in een verder lege treincoupé: volleybal, Sinterklaas, de evolutietheorie van Darwin, wiskunde. Acuut trekt er een donkere wolk over haar gezicht …

Onlangs ging haar eerste rapport in 3 VWO vergezeld van een advies profielkeuze. Een even meedogenloos als ongeloofwaardig advies: voor geen enkel profiel geschikt. De belangrijkste reden: een zwaarwegende onvoldoende voor wiskunde. Een gemiddelde voor alle vakken > 7, een gemiddelde Vreemde Talen > 8, legden geen gewicht in de schaal. Afrekencultuur in plaats van talentontwikkeling. Natuurlijk is het schooljaar nog lang, maar de boodschap is weinig opbeurend: het gaat er niet om waar je goed in bent, de nadruk ligt op waar je niet goed in bent. Maar gaat onderwijs niet over kinderen en jongeren in hun kracht zetten, kansen benutten?

Overmatige aandacht taal- en rekenprestaties

Vorige maand verschenen er twee kritische rapporten over het onderwijs in Nederland – van de Onderwijsraad en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). In het rapport van de WRR wordt het Nederlandse onderwijs verguisd en het Finse onderwijssysteem de hemel in geprezen, juist vanwege de individuele aanpak, gericht op het talent van de leerling. De Onderwijsraad zet vraagtekens bij de overmatige aandacht voor taal – en rekenprestaties. Geert Ten Dam – voorzitster van de Onderwijsraad – in een opiniestuk in de NRC (‘Onderwijs is meer dan alleen meten en toetsen‘ ): ”Zeker, de prestaties van taal en rekenen/wiskunde moesten omhoog, maar de huidige generatie heeft meer bagage nodig. Vakken als geschiedenis, economie, filosofie, cultuureducatie zijn onontbeerlijk, evenals sociale competenties en burgerschapsvorming, zelfstandig problemen oplossen, samenwerken, communiceren, ict-geletterdheid.” Ook hekelde de Onderwijsraad de focus op meetbare doelen als enige maatstaf voor onderwijskwaliteit.

Kampvuren en sprookjes

De maand december is aangebroken. Buiten is het koud, de dagen worden korter, de avonden steeds langer. Het is van oudsher de tijd van kampvuren en sprookjes. Tijd voor een verhaal.

Op een dag hebben de dieren dè oplossing om beter tegen de toekomst opgewassen te zijn: ze stichten een school, de Bosschool. Ze benoemen een bestuur dat bestaat uit een edelhert, een vlaamse gaai en een kikker en stellen een lesprogramma samen dat bestaat uit rennen, klimmen, zwemmen en vliegen. Om de prestaties makkelijker te kunnen beoordelen moeten alle dieren hetzelfde lesprogramma volgen.

De eend is een prima zwemmer, zelfs beter dan zijn leraar, maar het vliegen gaat hem beduidend minder gemakkelijk af, en in rennen is hij ronduit slecht. Daarom moet hij na schooltijd extra oefenen; hij laat zelfs het vak zwemmen vallen om meer te kunnen oefenen met rennen. Dit houdt hij vol tot zijn zwemvliezen zo gerafeld zijn van het vele rennen dat hij nog maar een middelmatige zwemmer is.

Niemand is beter in klimmen dan de eekhoorn totdat hij gefrustreerd raakt in de les vliegen. Hij kan heel snel van de boomtop naar beneden komen, maar zijn leraar bepaalt dat hij vanaf de grond moet starten. Hij krijgt zoveel extra vlieglessen dat zijn cijfers voor klimmen en rennen zienderogen achteruit gaan.

De arend wordt beschouwd als een zorgenkind, en het schoolbestuur vindt dat hij hard moet worden aangepakt. In de klimles is hij steeds als eerste in de top van de boom, maar hij blijft vasthouden aan zijn eigen manier om daar te komen.

Het konijn is de beste van de klas met rennen, maar zijn cijfers worden steeds lager omdat hij buitensporig veel moeite moet doen om bij te blijven met zwemmen.

Aan het einde van het jaar is het de onopvallende paling die wordt uitgeroepen tot beste leerling van de school. Hij kan prima zwemmen, aardig meekomen met hollen en klimmen en een beetje vliegen. Hij haalt het hoogste gemiddelde cijfer.

De dassen sturen hun kroost niet naar school. Ze willen het schoolgeld niet betalen omdat ‘kuilen graven’ en ‘wroeten’ niet in het lesprogramma zijn opgenomen. Zij beginnen een privé-school. Later voegen de vossen zich bij hen. Uiteindelijk wordt de Bosschool gesloten en weldra vliegen, zwemmen, klimmen en rennen de dieren weer naar hartenlust. ¹·²

Het Alternatief

Inmiddels klinkt er in Nederland een luide roep om te breken met de afrekencultuur in het onderwijs. Met hun boek Het Alternatief – waarin een scala aan binnenlandse en buitenlandse auteurs hun krachten bundelt – willen Rene Kneyber, docent wiskunde, en Jelmer Evers, docent geschiedenis, een omslag bewerkstelligen in het onderwijs dat op gezag van de Haagse politiek in de greep is geraakt van meten, testen en beoordelen. En dat demotiveert docenten en dreigt de ontwikkeling van kinderen te schaden, aldus deze bevlogen onderwijsprofessionals.

Een van de co-scribenten, hoogleraar onderwijskunde en internationaal onderwijsexpert Gert Biesta, stelt: ”In het onderwijs gaat het er niet om dat kinderen en jongeren leren, maar het gaat erom dat ze iets leren, dat ze dat om bepaalde redenen en met een bepaald oogmerk leren en dat ze het van iemand leren.” De leraar zal zijn beroep moeten terugeisen van beleidsmakers, politici en bestuurders, luidt de oproep van Kneyber en Evers. Wie pakt de handschoen op?

Noten

¹ Vrij naar: Reavis, G.H.  (1940) The Animal School

² Wolf, J.C. Van der. Intermezzo. Over verwaarlozing in het onderwijs: op zoek naar de bevlogen leerling (2005). In: Tijdschrift voor Orthopedagogiek, nummer 12, 77 – 79.