Een 3-jarige peuter zit – duidelijk onder de indruk – tegenover een vrouw met een hoofddoek. Ze wijst naar een plaatje in een boekje dat voor hem op tafel ligt. ”Kijk”, zegt ze, ”Een jongetje. Zijn haren worden geknipt. Hij is bij de ….?” Bedremmeld kijkt het mannetje de leidster van een Amsterdamse voorschool aan.”Nou, wie knipt de haren?” Na lang aarzelen antwoordt het ventje benepen: ”Pappa”. Fout antwoord natuurlijk, en zo daalde zijn score op de peuter-citotoets, want daar hebben we het over. Dit fragment was te zien in een uitzending van Brandpunt getiteld De terreur van de kleutertoets waarin de onzin van toetsen op jonge leeftijd werd belicht.

De toegenomen prestatiedruk in de (kleuter)klas zorgt voor schadelijke effecten zegt Sieneke Goorhuis-Brouwer, lector Early Childhood aan de Stenden Hogeschool. ‘Als kinderen iets niet snappen, dan haken ze af. Ze stellen zich buiten de communicatie en het gevolg daarvan is dat ze gelabeld worden omdat ze niet doen wat juf eigenlijk van ze verwacht’. Goorhuis-Brouwer geeft een voorbeeld van een jongetje dat werd aangemeld met een vermoeden van een aan-autisme-verwante-contactstoornis (ASS): ‘Omdat hij zich afsloot van de juf, die dingen vroeg die niet pasten bij zijn beleving’. De diagnose, tot grote opluchting van de ouders: ‘Schat van een kind, niks mis mee’.

Vrolijke chaos

Het toetscircus draait op volle toeren. Peuters worden getoetst op taalachterstanden, de Cito is alomtegenwoordig in het basisonderwijs en ook in het voortgezet onderwijs wordt volop getest en getoetst op taal, rekenen en emotioneel welbevinden. De centrale vraag is hoe zinvol al dat meten op jonge leeftijd is. Daar hebben deskundigen zich allang over uitgesproken.

De kinderlijke ontwikkeling voltrekt zich niet langs een rechte lijn, is geen ordelijk en geleidelijk proces zoals toetsontwikkelaars hopen, is in feite ‘een vrolijke chaos’ om met de woorden van hoogleraar ontwikkelingspsychologie Paul van Geert te spreken. Om die reden zijn toetsen momentopnames waarvan je niet met zekerheid kunt zeggen wat ze over de film in zijn geheel zeggen. Het ‘meten is weten’ adagium wordt terecht door timmerlieden gehanteerd maar klinkt uit de monden van beleidsmakers in het onderwijs een stuk minder betrouwbaar.

Arena

Voor leerkrachten is het steeds moeilijker geworden zich te onttrekken aan ‘teaching to the test’. Het onderwijslandschap is een arena geworden waarin de controlebehoefte van de overheid en ranking domineren en de angst voor achterstanden regeert. Niet aansluiten bij de leefwereld van het kind, maar aansluiten bij de Cito-toets is de leidraad geworden.

‘Ouders sturen hun kind niet naar school om net zolang getoetst en getest te worden totdat het niveau en de doelgroep bekend zijn’ stelt emeritus hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens terecht. Net zomin staan leerkrachten voor de klas om voor de toets te werken. Beiden willen kansen benutten. Onderwijzen is – vrij naar Heraclites – een haardvuur ontsteken, geen emmer vullen en het aantal streepjes aflezen.

Met twee dampende cappuccino’s tussen ons in schets ik mijn Italiaanse buurman, filosoof van beroep, hoe de toetscultuur in Nederland het kijken naar kinderen beheerst. Hij begrijpt niets van deze toetshysterie: ”Als een hardloper een keer een mindere wedstrijd loopt, is het toch ook niet meteen een matige hardloper?”