Via Roodkapje, Oki en Doki en Wipneus en Pim naar Arendsoog, Asterix, Anna Karenina en Kafka op het strand …. Zoals bij velen kent ook mijn leesontwikkeling vele hoogtepunten en momenten van stil geluk, treurnis, blijdschap en angst, maar vooral leesplezier. In het jaar van het voorlezen is het daarom verontrustend dat slechts 20% van de Nederlandse kinderen in groep 6 nog lol beleeft aan lezen en de 15-jarigen een ronduit negatieve houding hebben ten opzichte van lezen.

Weinig leesplezier

In een groot internationaal onderzoek uitgevoerd in 49 landen (onderzoek leesattitude PIRLS, 2011) scoort Nederland ‘redelijk’ op technisch lezen, maar bivakkeert in de onderste regionen als het gaat om leesplezier. Slechts zeven landen kennen een nog lager percentage leerlingen dat gemotiveerd is om te lezen. Dat op PABO’s het lezen van kinderboeken niet langer verplicht is, zal niet bijdragen; if you haven’t walked the trail, you can’t be the guide.

Vergeleken met leeftijdgenoten uit 65 landen bungelt Nederland zelfs onderaan als het gaat om de leesattitude van 15-jarigen (PISA, 2009). Positief nieuws is dat ouders hun jonge kinderen wel steeds meer voorlezen: 74 % van de ouders leest hun kinderen voor alvorens de stap naar groep 3 gemaakt wordt.

Waarom lezen?

Dus nog maar eens, waarom is lezen goed? In deze tijden van bovenmatige interesse in de hersenfuncties het woord aan Jelle Jolles, hoogleraar neuropsychologie en blogger (www.hersenenenleren.nl), ik citeer: ”Lezen is voor de rijping van ons brein een uitstekend hulpmiddel. Voor lezen is namelijk het hele brein nodig: de waarneming, de taal, het redeneren, het geheugen, de aandacht, het vermogen om te selecteren tussen hoofd- en bijzaken. Maar bovenal stimuleert lezen de verbeeldingskracht.” En de fantasie. Vanuit de ontwikkelingspsychologie is bekend dat een rijker voorstellings- en fantasieleven van vitaal belang is voor een gezonde emotionele ontwikkeling. Tot zover dit korte college.

Nederlandse scholieren verliezen al jaren terrein op hun leeftijdgenoten uit andere landen als het gaat om leesvaardigheid. Nog niet zolang geleden waarschuwde de onderwijsinspectie ervoor dat 25% van de leerlingen de basisschool verlaat met een leesvaardigheidsachterstand van tenminste twee jaar. In Nederland heeft 30% van de bevolking een HBO of universitair diploma. Het parlement heeft een motie aangenomen waarin staat dat Nederland tot de beste vijf kenniseconomieën moet gaan behoren. Ook een lange reis begint met één stap, maar dit klinkt toch als forse tegenwind.

Latere loopbaan

Dit zijn zorgelijke tekens als we afgaan op een omvangrijk Brits onderzoek (2011) van Mark Taylor, socioloog uit Oxford. Daaruit bleek dat het lezen van boeken de enige buitenschoolse activiteit op de tienerleeftijd is die een positief effect heeft op de latere loopbaan.

In Frankrijk dienen voor het eindexamen – de ‘bac’ – zo’n 100 tot 150 boeken te zijn gelezen. Ik weet sinds kort uit welingelichte huiselijke kring dat het mogelijk is in Nederland eindexamen VWO te doen zonder een boek in het Engels of Frans te hebben gelezen. Dat de boekenverkoop in Nederland tussen 2008-2012 met 20% gedaald is, kan bijna geen verrassing heten. In Frankrijk, evenals in Duitsland en België stijgt de boekenverkoop juist.

Digitaal lezen

Wat in Nederland is gestegen is het gebruik van smartphones, tablets en computers. Maar dat is toch gewoon digitaal lezen? Digitaal lezen voltrekt zich minder lineair, veel chaotischer, meer gefragmenteerd en minder geconcentreerd, zo weten we inmiddels. Het gaat uiteindelijk 30% langzamer en resulteert in significant minder opname van vooral argumentatie. Ik stel voor dat je als lezer dit artikel nu beter kunt uitprinten …

Jacques Vriens, de eerste Nederlandse kinderboekenambassadeur, omschrijft het zo: ”Lezen is het tegenovergestelde van vluchtigheid. Lezen is rust, intimiteit, langere concentratie, verdwijnen in een verhaal, andere mensen en culturen beter begrijpen, kennis opdoen en natuurlijk: verbeelding.” Naast logica die andere grote kracht die niet alleen Einstein tot grote inzichten bracht: logic takes you from a to b, imagination encircles the world.