“Waarom praten over probleemkinderen, het zijn kinderen in de problemen.” Dat is zo helder als glas voor ontwikkelingspsycholoog Ron Koppies die in 2007 startte met Kop-Zorg, hulpverleningspraktijk voor problemen bij opgroeien en opvoeden. De aanpak die Kop-Zorg voorstaat kenmerkt zich door doelgerichte hulpverlening met veel aandacht voor de context waarbinnen kinderen en jongeren in de problemen raken. Een aanpak waarin orthopedagogen zich zullen kunnen herkennen. Meer orthopedagoog dan psycholoog. Dat heb ik hem als orthopedagoog herhaaldelijk voorgehouden, want naast ontwikkelingspsycholoog en directeur van Kop-Zorg is Ron mijn broer. Een boeiend gesprek over vlieguren, effectieve hulpverlening, en het belang van optimisme.

ALKMAAR – In de reguliere hulpverlening kon Ron Koppies, die zijn doctoraal Psychologie behaalde aan de Universiteit van Amsterdam, zijn draai niet vinden. “In een weinig sfeervol kantoor binnenkomen om dan een ingewikkeld gesprek te hebben over de moeilijkheden die je ervaart als kind of als ouder is weinig uitnodigend in mijn ogen. Dat heb ik van meet af aan anders gedaan, met als uitgangspunt laagdrempelige hulp, in een  prettige omgeving waar serieuze zaken bij een cappuccino besproken kunnen worden. Ook vanuit het idee dat ouders dan eerder de stap zouden zetten om advies of hulp te vragen. Mijn ervaring is dat vaak pas laat de stap naar de GGZ wordt gezet als de problemen de ouders al boven het hoofd gegroeid zijn.”

Te vaak heeft de Alkmaarse ontwikkelingspsycholoog ervaren dat diagnostiek niet tot passende hulp leidt. Daarom ziet in 2007 Kop-Zorg het levenslicht, een laagdrempelige en klantgerichte praktijk voor psychologische en pedagogische hulpverlening waar ouders en kinderen kunnen aankloppen voor hulp bij opvoed- en opgroeiproblemen. Inmiddels is Kop-Zorg uitgegroeid tot een centrum voor kinderen en jongeren in psychosociale problemen waar 85 hulpverleners – van pedagogen, GZ-psychologen/orthopedagogen tot ambulant hulpverleners – met een uitgebreid hulpaanbod zich inzetten voor de best passende hulp aan kinderen, jongeren en hun ouders.

‘Gedrag ontstaat altijd in een context’

Over het verschil tussen gedragsproblemen en probleemgedrag: “Veelal wordt gesproken over gedragsproblemen, terwijl het om probleemgedrag gaat. Twee op elkaar lijkende termen maar met een volstrekt andere lading. Dit is eigenlijk nog steeds de essentie van het werken bij Kop-Zorg: kijken naar gedrag. Diagnostiek is waardevol, in die zin kan een diagnose autisme zinvol zijn, maar het belangrijkste is de vraag waar het kind, de jongere  en de ouders tegenaan lopen en hoe ze daarbij geholpen kunnen worden.”

Voor het vinden van een hulpantwoord voor kind en ouders is het in kaart brengen van omgevingsfactoren cruciaal. “Gedrag ontstaat altijd in een context, dus is het belangrijk te kijken naar gedrag zoals zich dat op de verschillende levensgebieden laat zien: thuis, school, vrije tijd. Waar zitten de negatieve invloeden en waar zitten de positieve invloeden. De samenhang verklaart veel van het ontwikkelen van probleemgedrag. Je kunt de diagnose ADHD stellen en bedenken: ik snap nu dat dit kind druk is. Maar deze diagnose verklaart niet waarom dit kind op andere momenten rustig kan zijn. Belangrijk is in kaart te brengen wat de sterke en zwakke kanten zijn, op zoek te gaan naar verandermogelijkheden en te werken aan blijvende veranderingen in het gedrag.”

Hoop en optimisme

“Ouders en jongeren perspectief bieden is altijd de kracht van Kop-Zorg geweest. Ouders kwamen hier nadat ze vaak van het kastje naar de muur waren gestuurd. Wat wij doen is het normaliseren, begrijpelijk maken van probleemgedrag door het gedrag in context te plaatsen. Als zijn vader net is overleden, is het goed te verklaren dat het met deze jongen niet goed gaat op school vanwege onhandelbaar gedrag waar de docenten geen grip op hebben. Maar als blijkt dat diezelfde jongen op zaterdag op het voetbalveld de hele dag jeugdwedstrijden fluit, zijn er ook blijkbaar ook levensgebieden waar het wel goed gaat. Dat biedt mogelijkheden. Dus is het altijd belangrijk de verschillende levensgebieden in kaart te brengen om van daaruit te kunnen werken aan oplossingen.”

“Hulp stopt niet bij diagnostiek, of het verklaren van gedrag. Als je jong bent heb je hoop en optimisme nodig, en ouders ook. Dan werkt een diagnose die stelt wat je allemaal niet kunt, beperkend. Achter elk gedrag zit een verhaal. Ik wil graag dat verhaal in kaart brengen zodat ook logisch te verklaren is waarom een kind tegen bepaalde problemen aanloopt. Om van daaruit verandermogelijkheden aan te spreken, het kind of de jongere te motiveren ander gedrag te ontwikkelen en andere ervaringen te laten opdoen.”

‘Vlieguren maken is cruciaal’

In de loop van 15 jaar heeft Kop-Zorg veel specifieke expertise opgebouwd met kinderen, jongeren en jongvolwassenen gediagnosticeerd met autisme. ”Inzetten op verandermogelijkheden is van vitaal belang. Dus als je sociale contacten moeilijk vindt, zelfs zegt dat je sociale contacten niet nodig hebt, dan organiseren wij een paar keer per week chill-outs en een eetcafé waar zo’n dertig jongeren die onder onze hoede zelfstandig wonen, samen eten. Zo maken ze ongemerkt ‘vlieguren’ zoals ik dat noem, op het gebied van sociale contacten, wat bijzonder waardevol is voor de rest van hun leven.”

Gedeelde visie

Dat betekent dat ook het hulpaanbod van Kop-Zorg in de loop der jaren meegegroeid is. Van een Opvoedcafé en hulp op maat via individuele gesprekken bij de start naar begeleid zelfstandig wonen, huiswerkbegeleiding, een kinderkookcafé, sport, en sinds twee jaar ook werk. Na 15 jaar klinkt de Alkmaarse ontwikkelingspsycholoog nog even gepassioneerd. “Voor nu ben ik vooral heel trots op het enthousiaste team dat er staat. Het mooist vind ik dat we dit als team vanuit onze gedeelde visie samen bewerkstelligen, samen het verschil willen maken voor kinderen, jongeren en hun ouders. Uitgaan van ontwikkelingsmogelijkheden en kansen bij kinderen en jongeren, en niet denken in problemen, is wat ons beweegt.”

Dat de aanpak van Kop-Zorg zijn vruchten afwerpt daarvan getuigt de groei in de loop der jaren. De pedagogen, GZ-psychologen/orthopedagogen en ambulant hulpverleners van Kop-Zorg begeleiden kinderen, jongeren en hun ouders als het gaat om opvoeding, school, vrije tijd en werk, en boeken resultaat. Dat heeft alles te maken met de praktijkgerichte hulpverleningsvisie. “De wereld verandert, maar de problematiek van deze jongeren niet ” aldus Ron Koppies. “Ik wil hoop creëren. Er is altijd een kans op een goed leven.”

Interview: Hans Koppies, orthopedagoog – publicist 

Verder lezen:

Huub Pijnenburg (red.), Jo Hermanns, Tom van Yperen, Giel Hutschemaekers, Adri van Montfoort. Zorgen dat het werkt. Werkzame factoren in de zorg voor jeugd. Uitgeverij SWP, 2010

Peter Vermeulen. Een autistisch brein heeft meer aan zelfvertrouwen dan een prikkelarme omgeving, vindt deze pedagoog | Trouw, 26 februari 2022

Peter Vermeulen. Autisme-expert Peter Vermeulen: ‘Te veel kinderen krijgen het label autisme opgeplakt’ | Knack, 23 oktober 2024

Dit is een (licht) bewerkte versie van het interview dat verscheen in de jubileumkrant Kop-Zorg 15 jaar