Opvoeden brengt soms lastige vragen met zich mee. Grootbrengen door kleinhouden? iPad-school of openbare basisschool om de hoek? Op verzoek van school kinderpsychiatrisch onderzoek of toch eerst langs de POH-jeugd?

Niet zelden is de meest gestelde vraag door hulpverleners, leerkrachten, zorgverzekeraars (en ouders) bij problemen met opgroeien en opvoeden ,,Wat is er mis met dit kind?” De laatste decennia gaven dan ook een explosieve toename te zien van het aantal kinderen met psychiatrische classificaties als onder meer ADHD en autisme. Het herdefiniëren van problemen bij opgroeien en opvoeden als psychopathologie van het kind is een zorgelijke trend.

 

 

Geboortemaandeffect

Onderzoek heeft bijvoorbeeld een geboortemaandeffect laten zien voor ADHD: in de eerste jaren van de basisschool hebben de jongste kinderen twee keer zo veel kans om ADHD-medicatie te krijgen in vergelijking met hun oudste klasgenoten. Onvoldoende onderscheid kunnen maken tussen normale (rijping) en afwijkende ontwikkeling heeft verregaande consequenties voor het kind.

En de impact van een psychiatrisch label op de ontwikkeling van een kind laat zich raden. Dat de nadelen groter kunnen zijn dan de voordelen realiseren (te) weinig mensen zich. Uit onverwachte hoek komt een waarschuwend geluid. Kinder- en jeugdpsychiater Floortje Scheepers in de VPRO-radiodocumentaire Opgejaagd: ,,Als je te horen krijgt ‘Je hebt autisme’ of ‘Je hebt ADHD’ dan gaat dat niet alleen je eigen zelfbeeld beïnvloeden, maar ook het gedrag van je omgeving: hoe je ouders met je omgaan, hoe de leraar met je omgaat. Dat heeft allemaal invloed op hoe jij je identiteit ontwikkelt.”

Selffulfilling prophpecy

Op de vraag of er sprake kan zijn van een selffulfilling prophpecy zegt Scheepers: ,,Dat zien we ook vaak, met name juist bij de jongeren die eerder een diagnose hebben gekregen en dan in de puberteit komen en daar enorm mee worstelen. Niet goed weten ‘wat kan ik en wat kan ik niet?’, wat is stoornis en wat ben ikzelf?”

Onderzocht is of alle vragenlijsten die de JGZ hanteert voor het opsporen van psychosociale problemen bij kinderen vanaf 18 maanden eigenlijk wel echt nodig zijn. De conclusie luidde weinig verrassend dat ze allemaal echt nodig zijn. De meest opvallende zin in het onderzoeksrapport: ‘Uit de resultaten bleek dat op elk moment dat de vragenlijst wordt ingezet ‘nieuwe’ risicokinderen worden opgespoord maar ook dat kinderen ‘herstelden’. ‘Hersteld risicokind’ of misplaatste diagnose? Nodeloos onrust veroorzaken rond een kind kan niet de bedoeling zijn van het volgen van gezondheid en ontwikkeling. Preventie vermomd als vroegdiagnostiek zorgt voor een (te) grote nadruk op signaleren, opsporen, diagnosticeren.

POH-jeugd

Zo neemt het aantal verwijzingen naar de Jeugd-ggz nog altijd toe, de huisarts is in de meeste gevallen de verwijzer (CBS, 2018). Onnodig vaak worden problemen bij opgroeien en opvoeden bekeken door een psychopathologische bril, het ouderschap is welhaast een mijnenveld geworden. Ten onrechte, want het leeuwendeel van de kinderen gaat het goed (Jaarrapport Landelijke Jeugdmonitor 2016, 2017). In De Pedagoog (01-2018) maakten we kennis met een relatief nieuw beroep voor pedagogen: Praktijk Ondersteuner Huisarts- jeugd, kortweg POH-Jeugd. Bij zorgen rond opgroeien (en opvoeden) verwijst de huisarts de ouder(s) een deur verder, en niet naar de Jeugd-ggz. Kan de JGZ toch met minder vragenlijsten toe. De POH-jeugd is een hoopvolle ontwikkeling, normaliseren binnen handbereik.

En dat is nodig, want er schort fundamenteel iets aan het referentiekader van hulpverleners en leerkrachten. Micha de Winter legde onlangs nog de vinger op de zere plek tijdens de Week van het Jonge Kind: “We zadelen steeds meer jonge kinderen op met ‘er is iets niet goed met jou’ terwijl we ze moeten vragen ‘wat heb jij nodig?” De belangrijkste vraag bij opvoeden en opgroeien. Zeker als het allemaal niet vanzelf gaat. Pedagogen en orthopedagogen – basis en generalist – kunnen de mouwen opstropen.

 

Dit opiniestuk is eerder verschenen op de website van de NVO-publiekscampagne Ik kan het! (ikkanhet.nl)

 

Bronnen:

CBS: Jaarrapport Landelijke Jeugdmonitor 2016

CBS Jaarrapport Landelijke Jeugdmonitor 2017

CBS: Rapport Jeugdhulp 2017 (2018). Ruim 400.000 jongeren krijgen jeugdzorg

Petterson, J. (2018). Radio- en podcastserie Opgejaagd (VPRO), aflevering 4: Het probleemkind, de pony en de pillenboer.

Sieckelinck, S. (2015) Verplichte vragenlijst ggd is zorgwekkend. Artikel in De Volkskrant d.d. 4 juni 2015

Whitely, M.P., Robinson, S. (2017) Youngest in classroom twice as likely to take ADHD medication. The Conversation d.d. 22 januari 2017

ZonMw-onderzoek: ‘Mag het ietsje minder zijn?’ (2018). Artikel: Kunnen we toe met minder vragenlijsten in de JGZ?

Zorgvisie (2018). Geen verschuiving naar goedkopere jeugdzorg. Zorgvisie d.d. 9 maart 2018