Alle kinderen onder de drie jaar moeten standaard worden onderzocht op stress. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) luidt de noodklok. ’We leven op een tijdbom’. En dat zou ook gelden voor beginnende pubers. ’Soms weet je niet dat je stress hebt, als we dit via een meting weten, kunnen we eerder kijken hoe we dat op kunnen lossen’, stelt een woordvoerder van het NCJ. Doorgeschoten preventiedenken in optima forma, vooral goed voor het onnodig verhogen van het stressniveau van ouders. En dat is zeker niet in het belang van kinderen.
 

Misbruikt concept

Het containerbegrip stress is heden ten dage een van de meest misbruikte concepten aldus psychiater en stress-expert Witte Hoogendijk, die samen met journaliste Wilma de Rek een boek over dit onderwerp schreef. De terdoodveroordeelde voor het vuurpeloton ervaart stress. De hardloper die zijn schoenen vergeten is, ervaart stress. Maar voor het winnen van de 100 meter in een olympische finale is juist stress nodig. En ja, ook een hongerige baby ervaart waarschijnlijk stress.

En dat terwijl nu al te veel ouders ’s nachts wakker liggen. Getuige de almaar groeiende jeugdhulp. En een gesprek in een gezondheidswinkel onlangs. Drie weken voor haar zwangerschap had ze moeten beginnen met het slikken van foliumzuur, zo had de verloskundige haar vermanend toegesproken. Het huilen stond deze moeder in spe nader dan het lachen terwijl ze de producten afrekende die de schade moesten beperken.

Het is te hopen dat deze aanstaande moeder niet in de zaal zat toen een jeugdarts beweerde dat bij kinderen van moeders waarbij van (gangbare) stress in de zwangerschap sprake is, de kans op het ontwikkelen van emotionele problemen is verdubbeld. De vraag is hoe (aanstaande) moeders en vaders het dan ooit nog goed kunnen doen.

 

Eerste 1000 dagen

En de druk op ouders wordt verder opgevoerd. Dat vanaf de conceptie gerekend de eerste 1000 dagen een cruciale – zelfs kritieke – periode zou zijn voor de ontwikkeling van (de hersenen van) het kind is een boodschap die steeds luider klinkt. Maar dat alles wat ouders doen en laten een onuitwisbare invloed heeft – alsof zij de architecten zijn van hun kind in de woorden van de Britse socioloog Jan Macvarish – berust op een regelrechte misvatting.

De wetenschap heeft lang geleden al afscheid genomen van de mythe dat een kind ter wereld komt als een onbeschreven blad. Nog altijd worden genetische invloeden veelal onderschat, en wordt de invloed van ouders overschat. Identieke tweelingen die apart van elkaar zijn opgegroeid, lijken net zo veel op elkaar als identieke tweelingen die wel samen in hetzelfde gezin zijn opgegroeid. ’Ouders zijn nodig, maar niet beslissend’, benadrukt hoogleraar gedragsgenetica Robert Plomin in een interview in NRC Handelsblad. Genen zijn het belangrijkste wat je als ouder je kinderen meegeeft als het gaat om belangrijke ontwikkelingsuitkomsten als schoolsucces en persoonlijkheid. En zeker: ouders die een liefdevolle, stimulerende omgeving bieden, maken dat kinderen kunnen floreren.

Bemoedigende boodschap

De medicus die naast lengte en gewicht het stressniveau van het kind wil bepalen, gedraagt zich als een timmerman: ’meten is weten’. Maar de ontwikkeling van een kind vraagt eerder om een tuinman die zorgt voor de juiste omstandigheden, schrijft psycholoog Alison Gopnik in het boek De Opvoedparadox. Een bemoedigende boodschap voor ouders voor wie het bieden van een liefdevolle, zorgzame leefomgeving tenslotte dagelijkse kost is.

Onnodig medicaliseren van de opvoeding is een schadelijke trend. De roep om het normaliseren van problemen bij opgroeien en opvoeden blijkt vooralsnog gericht aan dovemansoren. Van conceptie tot volwassenheid is een ontwikkelingsproces bij homo sapiens dat in de loop van een lange evolutie is verfijnd. En veel gaat vanzelf. Geef kinderen vooral de tijd. In Nederland hebben verreweg de meeste kinderen een goede start bij de geboorte en groeien ze gezond en veilig op. En waar raad en daad nodig zijn, staan (meer dan) genoeg hulpverleners klaar. Laat ouders dus vooral vertrouwen hebben in zichzelf. Daar is alle reden toe.

Dit opiniestuk is gepubliceerd in het Noordhollands Dagblad, d.d. 24 november 2018

Bronnen

Gaalen, van, E. (2018). Test dreumesen al op stress. Algemeen Dagblad, 15 november.

Gopnik, A. (2017). De opvoedparadox. Over de ouders als tuinman of timmerman.  Uitgeverij Nieuwzijds.

Macvarish, J. (2017). The Risks of Pathologising Normal Family Life – Presentatie (15′) BeGOOD Conference on ethics and early intervention, Universiteit van Oxford.

NCJ. (2018). NCJ wil gezamenlijke effectieve aanpak van Early Life Stress. Website Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, 15 november 2018.

NOS (2018). ‘Kind onder drie jaar moet stresstest krijgen‘. Website NOS, 15 november.

Venhuizen, G. (2018). Ouders zijn nodig, maar niet beslissend. Interview met gedragsgeneticus Robert Plomin (auteur van ‘Blueprint – How DNA makes us who we are‘) in NRC,  2 november.

Visscher, M. (2017). Breinexperts vergallen het ouderschap. Interview Jan Macvarish in Trouw, 30 januari.

Verder lezen

Hoogendijk, W., en de Rek, W. (2017). Van Big Bang tot Burn-Out – Het grote verhaal over stress. Uitgeverij Balans.

Levering, B. (2018). ELS (‘Early Life Stress’) gaat overal en nergens over. Blog Pedagogiek in Praktijk, 19 november.

Ploeger, A. (2018). De evolutie van een kind. Uitgeverij Nieuwezijds