OPINIE | Wereldwijd zijn er relatief weinig kinderen gemeld met covid-19. Feit. In maart was al bekend dat kinderen een ondergeschikte rol spelen bij de verspreiding. Toch sloten de scholen op 16 maart hun deuren in de paniek die volgde toen de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de wereldwijde uitbraak als pandemie bestempelde.

Emoties

De schoolsluiting was niet gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, en tegen het advies van het RIVM. Hoogopgelopen emoties maakten dat het onderwijs haar pedagogische opdracht uit het oog heeft verloren. Ook nu nog is in geen beroepsgroep ongerustheid zo wijdverspreid als in het onderwijs. 

Aanvankelijk was de paniek voor een deel te begrijpen. Te midden van de overdadige media-aandacht was (en is) het moeilijk onderscheid te maken tussen experts met feiten en experts met meningen. Of tussen trends en anekdotes. Maar al snel kwam de kinderopvang tot de conclusie dat sluiting niet te verdedigen was.

‘Rituelen om de eigen angst te bezweren’

Onderwijsorganisaties daarentegen bleven zich verzetten tegen heropening. Pas als de veiligheid gegarandeerd kan worden en alle risico’s zijn onderzocht weer voor de klas klonk het. Dat een groeiend aantal studies het eerdere beeld bevestigen, lijkt opvallend weinig indruk te maken. En dus grossiert het onderwijs in coronamaatregelen die nog het meest doen denken aan rituelen om de eigen angst te bezweren.

Verwarring

De woorden van kinderarts/epidemioloog Patricia Bruijning ten spijt  (,,Kinderen als verspreider van het coronavirus hebben we niet kunnen vinden”) heerste er op 11 mei veel verwarring bij het openen van de basisscholen. Een gevallen kleuter wel/niet troosten? Want: ‘overtreding’ van de coronaregels, wel jarig maar verboden te trakteren, een meester die zijn leerlingen toespreekt achter een zelf geknutseld spatscherm. Zo’n 50.000 kinderen werden thuisgehouden.

Het contrast kan niet groter. Want een evaluatie bevestigde dat het sluiten van de scholen volgens hoofdwetenschapper Jaap van Dissel van het RIVM ‘geen invloed heeft gehad op het totaal aantal besmettingen‘.

Geen bewijs

Een snelle blik op Europa leert dat in IJsland scholen en kinderopvang open zijn gebleven (‘Alle besluiten zijn genomen op basis van de beschikbare data – niet emoties) en geen van de 1800 gevallen werd besmet door een kind jonger dan 10 jaar. Ook de Noorse gezondheidsautoriteit heeft vastgesteld dat de schoolsluiting overbodig was. De Noren hebben ook geen bewijs gevonden voor brede verspreiding van het virus onder jongeren onder de 20 jaar. Achtereenvolgens in Zwitserland, Denemarken en Finland heeft het heropenen van de scholen niet tot nieuwe besmettingshaarden geleid.

De regering in Zweden bepaalde al in januari dat alle maatregelen ‘evidence based’ (ofwel wetenschappelijk onderbouwd) dienden te zijn – dus bleven de kinderopvang en scholen voor kinderen onder de 16 jaar open. Ook in Zweden hebbend de gezondheidsautoriteiten geconcludeerd dat de verspreiding van covid-19 tussen kinderen zeer beperkt is, evenals verspreiding in de schoolomgeving. En cruciaal: onder het personeel van kinderdagverblijven, leerkrachten in het basisonderwijs en docenten in het voortgezet onderwijs komen niet vaker diagnoses covid-19 voor dan in andere beroepen.

Nulrisico-optie

Er is geen nulrisico-optie. Dat zou het onderwijsveld zich moeten realiseren. ,,Kinderen lopen nauwelijks risico en dragen het virus slecht over’’, aldus de Belgische epidemioloog Luc Bonneux in een interview in Knack. ,,Dit virus veroorzaakt een verhoogde natuurlijke sterfte. Dat wil zeggen dat er niets gebeurt bij kinderen [in Nederland zijn geen kinderen overleden aan covid-19 – H.K.] en jongvolwassenen, en nauwelijks iets bij volwassenen. De sterfte bij volwassenen in Nederland is 1 op 10.000 infecties. Dat is een verantwoord risico.’’ Het Zweedse Karolinska Instituut concludeerde recent op basis van een review van 700 studies dat het ‘onwaarschijnlijk’ is dat het openen van basisscholen van invloed is op het sterftecijfer bij ouderen.

Dat alles zou een hele geruststelling moeten zijn. Zeker nu in het voortgezet onderwijs kinderen ook weer welkom zijn. Hier en daar met frisse tegenzin, dat wel.  ,,Als leraren vakkenvullers waren geweest, waren we nu verhongerd’’, uitte wiskundedocent Karin den Heijer terecht haar onbegrip. ,,Als lerarenorganisaties openlijk twijfelen aan kennis van experts, waar staan wij dan als kennismaatschappij?” Een ongemakkelijke vraag die dringend om een antwoord vraagt.

Realiteit

Het onderwijs lijkt de aansluiting met de realiteit te hebben verloren. Ook als vader verbaas ik me daar over. Het vakkenvullen ging voor de 16-jarige hier thuis de afgelopen maanden gewoon door, en sinds deze week maakt hij ook zijn tackles weer op het rugbyveld. Maar school heeft draconische maatregelen getroffen voor niet minder dan een ‘militaire operatie in vredestijd’. En inderdaad, het protocol leest als een minutieus voorbereide krijgsoperatie. ‘Volg de looproute. Desinfecteer je tafel. Ga zitten. Hang je jas over je stoel. Zet je tas tussen je voeten’. Om vervolgens drie keer een half uur les te krijgen op een dag, met acht leerlingen in de klas. De gymlessen zijn vooralsnog opgeschort want dat is organisatorisch ondoenlijk. Voor de meeste middelbare scholieren geldt dat ze één dag per week naar school gaan, zo liet de VO-raad weten.

Uit de bocht

Ten onrechte worden kinderen en jongeren door scholen behandeld als paria’s. Het onderwijs is uit de bocht gevlogen en lijkt doof voor de impact op kinderen en jongeren.  Overgangsriten – eindmusicals, schoolkamp groep 8, eindexamens – zijn, hoewel belangrijke mijlpalen in een kinderleven, vaak zonder veel bedenktijd afgeblazen. Elke kleuter die vanwege de coronacrisis niet naar school durft is er één te veel. Broodnodige geruststelling vraagt om goed geïnformeerde ouders. Maar óók om leerkrachten en docenten die hun handelen baseren op rationele overwegingen, onderzoek en data – en dus minder op emotie.

Als pedagoog wil ik een beroep doen op het gezonde verstand. Coronamaatregelen jagen kinderen onnodig angst aan en staan voor kinderen en jongeren niet in verhouding tot de dreiging. Kinderen hebben het laagste risico op ziekte en de kans op verspreiding is bij kinderen verwaarloosbaar klein.

Pedagogische schade

Niet alleen van de maatschappelijke en economische schade in de samenleving zal de balans opgemaakt moeten worden, er is ook pedagogische schade. De kwaliteit van het onderwijs heeft drie maanden ernstig te lijden gehad. De moeizame wijze waarop het onderwijs nu probeert de weg terug te vinden is onthutsend. Voor kinderen en jongeren moet herstel van het gewone leven de hoogste prioriteit krijgen. Met school, sport, vrienden en vriendinnen, en opa’s en oma’s. Voor het onderwijs is de hoogste prioriteit een terugkeer naar wetenschap, kennis en rationaliteit. Vanaf volgende week graag.

Dit opiniestuk is gepubliceerd in het Noordhollands Dagblad, 6 juni 2020

NHD – Noordhollands Dagblad digitale krant: Het onderwijs is tijdens de coronacrisis in paniek de kinderen vergeten, vindt orthopedagoog Hans Koppies. Hoog tijd voor gezond verstand


Naschrift:

Follow-up. Na publicatie verscheen deze reconstructie van het besluit – tegen het advies van het RIVM en het OMT in – de scholen te sluiten. Een ontluisterend verhaal. Met enorme gevolgen voor kinderen.

Meindertsma, B., en Truijman. Hoe twee vragen op een artsencongres tot sluiting van alle scholen leidden. NOS, 7 juni

Overzicht (meest relevante) bronnen

Wetenschappelijke artikelen

Boast A, Munro A, Goldstein H. An evidence summary of Paediatric COVID-19 literature. Don’t Forget the Bubbles, 2020

Bopal, S., Bagaria, J., Bopal, R. Children’s mortality from COVID-19 compared with all-deaths and other relevant causes of death: epidemiological information for decision-making by parents, teachers, clinicians and policymakers. Public Health, 30 mei

Folkhälsomyndigheten (2020) Rapport: High schools can open for the fall term. Folkhälsomyndigheten (Zweedse gezondheidsautoriteit), 29 mei

Folkhälsomyndigheten (2020) Covid-19 in schoolchildren – A comparison between Finland and Sweden. Zweedse gezondheidsautoriteit, 7 juli

Ludvigsson, J.F. Children are unlikely to be the main drivers of the COVID‐19 pandemic – a systematic review. Acta Paediatrica, 19 mei

Munro, A.P.S., Saul, N. (2020) Children are not COVID-19 super spreaders: time to go back to school. BMJ – Archives of Disease in Childhood, mei 2020

RIVM. Actuele informatie Kinderen en COVID-19 (nieuwe coronavirus) 

Spiegelhalter, D. (2020). What have been the fatal risks of Covid, particularly to children and younger adults? University of Cambridge – The Winton Centre for Risk and Evidence Communication, 13 juni

Thors, V., S. (2020) Iceland’s data on the infectivity of children cross-infection risk. European Association of Paediatrics, april

Publicaties Nederlandse media (2020, op datum)

Visschers, M. Dat de scholen een maand geleden sloten, kwam door druk vanuit de samenleving. Hoe groot is die nu? Trouw, 21 april

Keulemans, M. Scholen mogen voorzichtig weer open. Heeft de sluiting wel iets geholpen? De Volkskrant, 21 april

Nu.nl Scholensluiting heeft weinig invloed gehad op verspreiding coronavirus. Nu.nl, 22 april

RTL Nieuws webredactie. Waarom niet op bezoek bij opa en oma als kinderen het virus nauwelijks verspreiden? RTL Nieuws, 22 april

Chaudron, J. Basisscholen zien nieuwe kleuters nu even niet zitten. Trouw, 30 april  

Rosenbaum, N. Opinie: Gebrek aan solidariteit en urgentie van veel scholen is stuitend. De Volkskrant, 3 mei

Veldhuis, P. ‘Al honderd keer ‘in overtreding’ op de eerste schooldag. NRC, 11 mei 

BNR webredactie. ‘Kinderen zijn vrijwel nooit verspreider van coronavirus.’ BNR, 13 mei

NOS, webredactie. Stuur kinderen gewoon naar school, zeggen kinderartsen. NOS, 15 mei

Heijer, K., den. De lerarenlobby tegen het openen van scholen is gênant.NRC, 28 mei 

Reijnen Rutten, van., E. Twentse hoogleraar: ‘Alleen doden en ic-bedden zijn geteld, alsof dat het enige is wat ertoe doet.’ Tubantia, 23 mei

Graafland, K. Ook pubers (13-18 jaar) hoeven bij sporten geen 1,5 meter afstand meer te houden. AD, 28 mei

Gaalen, van, E. Meerderheid leraren ziet volledige heropening basisscholen niet zitten. Het Parool, 26 mei

Internationale media (op datum)

Weale, S. School closures likely to have little impact on spread of coronavirus, review finds. The Guardian, 7 april

Het Laatste Nieuws, webredactie. Microbioloog Herman Goossens: “Kinderen zijn geen risico voor volwassenen of ouderen.” HLN, 30 april

Heneghan, C., Jefferson, T. COVID-19: Have we forgotten our children in all this? Centre for Evidence-Based Medicine, 14 mei

Bonneux, L. ‘Zweedse roulette’? Nee, goed beleid. De Standaard, 21 mei

Stevens, J. Epidemioloog Luc Bonneux vs. Maarten Boudry: ‘We moeten oppassen voor het gezondheidsfascisme.’ Knack, 27 mei

Dewitte, D. Noorwegen: ‘Lockdown was niet nodig om Covid-19 te temmen.’ Business AM, 28 mei

The Local Sweden, webredactie. Sweden to reopen universities and schools for over-16s. The Local Sweden, 29 mei

Walsh, S. ‘We are asking the wrong questions about easing lockdown.’ BMJ, 2 juni

Data wereldwijd

Our World in Data. Coronavirus pandemic – Country comparisons