Dit is een fragment uit ‘Kinderen van de coronarekening’, mijn bijdrage in Pandemische Chaos. Het coronabeleid onder de loep (p.175-192), onder redactie van Dick Bijl – gepubliceerd 9 oktober 2021
Zweden als case study
In Zweden besloot de Folkhälsomyndigheten, de Zweedse gezondheidsautoriteit (vergelijkbaar met RIVM), in januari 2020 dat alle maatregelen om de verspreiding van SARS-CoV-2 tegen te gaan wetenschappelijk onderbouwd dienden te zijn. Zweden volgde het tevoren vastgestelde pandemieplan, gebaseerd op richtlijnen van de WHO, vanuit een breed perspectief op de volksgezondheid en met oog voor de grondrechten van Zweden. Scholen voor kinderen tot 16 jaar zijn in Zweden open gebleven tijdens de pandemie omdat volgens de Zweedse gezondheidsautoriteit het bewijs ontbrak dat scholen sluiten een significante impact zou hebben op de pandemie. Duidelijk was daarentegen dat het sluiten van kinderopvang en scholen een negatieve impact zou hebben voor kinderen en de samenleving als geheel.
Op 24 januari 2020 werd het eerste geval van COVID-19 vastgesteld op Zweeds grondgebied. Vanaf het begin vigeerde het inzicht dat de Zweden met het virus zouden moeten leren samenleven voor een langere periode. Deze visie van de lange adem – een marathon, geen sprint – heeft geleid tot een andere aanpak dan in de meeste andere landen. Zweden ging nooit in lockdown, er golden meer aanbevelingen dan verplichtingen en de regels veranderden niet om de haverklap. Horeca, kappers en winkels bleven open en slechts een beperkt aantal locaties werd gesloten, zoals pretparken.
Waar verreweg de meeste landen scholen sloten tijdens de pandemie zijn in Zweden ‘dagis’ (kinderopvang), ‘förskolan’ (voorschool) en ‘grundskolan’ voor kinderen van 1-16 jaar open gebleven. Zonder social distancing, zonder mondkapjes, zonder massaal gezonde kinderen te testen, zonder dat bij een positieve test bij kind of leerkracht hele klassen naar huis zijn gestuurd. Vanaf het begin gold als belangrijkste advies: thuis blijven bij klachten.
“It was reasonable to make certain simple interventions, but closing schools – or society, for that matter – would be an overreaction” – Johan Anderberg (The Herd)
In maart 2020 nam het aantal gevallen in Zweden explosief toe. Op 17 maart 2020 adviseerde de Zweedse regering over te schakelen op afstandsleren voor het gymnasium – de bovenbouw van het voortgezet onderwijs voor kinderen van 16 -19 jaar – en hogescholen en universiteiten. Midden augustus – na de zomervakantie – gingen alle kinderen weer naar school en ook keerden de studenten terug in de universiteiten. Op 3 december 2020 kondigde de Zweedse regering aan dat de bovenbouw van het voortgezet onderwijs tijdelijk weer zou overschakelen op afstandsonderwijs, om op 25 januari 2021 weer terug te keren naar volledig fysiek onderwijs.
“It was no secret that Anders Tegnell and Johan Giesecke felt the world had rushed headlong into rugged terrain in the spring of 2020. It was ‘mad’, as Tegnell wrote to his confidants. It was a world governed with ‘little wisdom’, according to Giesecke” – Johan Anderberg (The Herd)
In Zweden geldt het devies dat school en sport heel belangrijk zijn voor de (toekomstige) gezondheid van kinderen. Vanuit deze sterk pedagogisch georiënteerde visie hebben de gezondheidsautoriteiten de keuze gemaakt scholen en sportfaciliteiten open te houden voor kinderen geboren in 2005 en later. De Zweedse staatsepidemioloog Anders Tegnell: “Als je faalt op school, dan ben je later in je leven slechter af. Je leeft korter, je zult armer zijn. Dat speelt allemaal mee als je praat over het sluiten van scholen”. Het merendeel van de Zweedse kinderen heeft tijdens de pandemie geen dag school gemist.
Niet alleen hanteert de Zweedse gezondheidsautoriteit een breed perspectief op volksgezondheid, ook de belangen van kinderen zijn gewaarborgd in de Zweedse wet. In Zweden geldt de schoolplicht tot 16 jaar. Bovendien is in de Smittskyddslag – de wet op besmettelijke ziekten – het belang van het welzijn van kinderen, proportionaliteit en de noodzaak voor wetenschappelijke onderbouwing stevig verankerd: ‘Wanneer maatregelen een impact hebben op kinderen zal men steeds bijzondere aandacht hebben voor het beste belang van het kind’.
Het open houden van scholen en sportfaciliteiten voor kinderen is een verstandige keuze gebleken. Onderzoekers van het Karolinska Instituut in Stockholm bevestigden in januari 2021 eerder onderzoek: kinderen lopen een zeer laag risico. Voor onderwijspersoneel geldt een vergelijkbaar tot lager risico vergeleken met andere beroepsgroepen.
“From a human perspective, it was easy to understand why so many were reluctant to face the numbers from Sweden. For the inevitable conclusion must be that millions of people had been denied their freedom, and millions of children had had their education disrupted, all for nothing. Who would want to be complicit in that?” – Johan Anderberg (The Herd)
Gevraagd naar de risico’s voor leraren in Zweden vat Anders Tegnell het als volgt samen: ‘Als we naar leraren kijken, hoeveel van hen in het ziekenhuis zijn opgenomen, dan hebben ze een lager risico dan andere beroepen. Ik denk, als daar iets over gezegd kan worden, dat ze [leraren] beschermd worden door op school te zijn, niet in gevaar worden gebracht’.
Zelfs in Zweden, dat een meer gewogen aanpak kende, zijn er zorgen om de jongste generatie. De prioriteit moet volgens de directeur-generaal van de Folkhälsomyndigheten Johan Carlson de komende tijd bij jongeren liggen. Jongeren zijn in de problemen geraakt en voorkomen moet worden dat dit een verloren generatie wordt aldus Carlson.
Fragment uit ‘Kinderen van de coronarekening’, mijn bijdrage in Pandemische Chaos. Het coronabeleid onder de loep (p.175-192)
Voor opnames van de de boekpresentatie op 13 oktober 2021 in Leiden: Pandemische Chaos
Verder lezen:
The Herd – Johan Anderberg
2020
NOS Jeugdjournaal In Zweden zijn alle scholen nog wel open | 31 maart
Ludvigsson, J. The first eight months of Sweden’s COVID-19 strategy and the key actions and actors that were involved. Acta Paediatrica, 20 september
2021
Anderberg, J. How Sweden swerved Covid disaster | UnHerd, 8 november
2022
Anderberg, J. Sweden’s inconvenient Covid victory | UnHerd, 12 april
Grossman, J. The Atlas Society Asks Johan Anderberg | Atlas Society, 13 april
“When you ask Swedish young people how they look at the future Sweden has the same results as previous years, whereas optimism about their future has dropped a lot in other European countries”
Brownlee, S. & Lenzer, J. What Sweden Got Right About COVID | Washington Monthly, 19 april
“The researchers found that among 11 wealthy peer nations, Sweden was the only one with no excess mortality among individuals under 75. None, zero, zip.”
Voor een overzicht van wetenschappelijke studies:
Onderzoeksliteratuur kinderen, scholen en COVID-19: twee jaar later
PEDAGOOGLE 