Dit is een fragment uit ‘Jong in coronatijd, kinderen in de vuurlinie’, mijn bijdrage in Voorbij de Pandemische Chaos. Goed op weg? (p.177-195), onder redactie van Dick Bijl – februari 2023

Proloog

Kinderen zijn veerkrachtig. Sterker nog, veerkracht is de default modus voor homo sapiens. De overgrote meerderheid van de mensen gaat niet ten onder aan ingrijpende levenservaringen. Veerkracht is de standaard, niet de zeldzame uitzondering. Ontwikkelingspsychologen hebben aangetoond dat ook bij kinderen die opgroeien in kommervolle omstandigheden veerkracht geen zeldzaamheid is. ‘Kinderen zijn veerkrachtig’ was een van de mantra’s tijdens de pandemie. En dus werden speelpleinen gesloten, verjaardagsfeestjes niet gevierd, scholen gesloten. Maar is het aan een kind om te laten zien hoe veerkrachtig het kan zijn? In plaats van kinderen uit voorzorg te ontzien in het coronabeleid, werden kinderen geconfronteerd met restricties die hen belemmerden in hun fysieke, cognitieve en psychosociale ontwikkeling. Deze restricties brachten het welzijn welzijn en de ontwikkeling van kinderen in gevaar. Kinderen hadden meer last van de restricties dan van infecties met SARS-CoV-2. Kinderen kregen tijdens de pandemie de grootste lasten te dragen, om volwassenen te beschermen. Maar het is de taak van volwassenen om kinderen te beschermen, niet andersom.

II. Een groot sociaal-medisch experiment

Na het uitbreken van de coronapandemie domineerden de stemmen van de virologen en de microbiologen van het OMT die achter hun microscopen de samenleving als een groot laboratorium zijn gaan beschouwen. Deskundigen als hoogleraar Besturen van Veiligheid Ira Helsloot van de Radboud Universiteit en politicoloog Robin Fransman waarschuwden al vroeg dat de (economische) schade die de maatregelen veroorzaken vele malen erger zouden zijn dan de schade die het virus zou berokkenen.

Maar de geluiden van hen die pleitten voor een breder perspectief op volksgezondheid zijn ondergesneeuwd. Met slechts oog voor een enkele infectieziekte is Nederland twee jaar lang overspoeld door een breed scala aan steeds wisselende coronamaatregelen, waarvan de wetenschappelijke onderbouwing te vaak dubieus was. “Avondklok? Boerenverstand”, aldus OMT-lid Marc Bonten. Binnen de dominante medisch-epidemiologische benadering is er geen ruimte voor andere invalshoeken. Economische aspecten, burgerrechten, de gevolgen van eenzaamheid voor ouderen, de impact van restricties voor kinderen: ze werden allemaal niet meegewogen.

Het ontbreken van een pedagogische visie is een opvallende omissie. Kinderen lopen een extreem laag risico maar betalen een bijzonder hoge prijs voor coronabeleid dat zonder oog voor proportionaliteit gericht is op het beperken van besmettingsrisico’s in de samenleving.

IV. Allemaal voor niets?

Waar ouders voor hun kinderen door het vuur gaan, stond de samenleving tijdens de pandemie toe dat kinderen werden ingezet als instrument om risico’s voor ouderen te verminderen. Het sluiten van scholen is een van de meest controversiële interventies. “De argumenten voor het sluiten van scholen waren dat kinderen enig risico liepen, het personeel een hoog risico liep en dat scholen in belangrijke mate zouden bijdragen aan verspreiding van het virus in de samenleving. Geen van deze zorgen werd ondersteund door de epidemiologische data” aldus de Britse epidemioloog Mark Woolhouse in zijn wetenschappelijk memoires ‘The Year The World went Mad’. Inmiddels heeft de Britse minister van Onderwijs een knieval gemaakt en het sluiten van scholen tijdens de pandemie ‘a mistake’ genoemd.

Vaak is verwezen naar het voorzorgprincipe bij restricties voor kinderen. Ten onrechte. “Het voorzorgprincipe is geen wetenschap, maar strategisch denken gebaseerd op onzekerheid, redelijkheid en proportionaliteit. De onzekerheid van de epidemiologie weegt niet op tegen de zekerheid van de schade aan kinderen. Jongeren hebben rechten” waarschuwde de Belgische epidemioloog Luc Bonneux al in de zomer van 2020. Primum non nocere. Vooraleer geen schade toebrengen. Op basis van de beschikbare data hadden juist kinderen ontzien moeten worden toen de WHO de uitbraak van het nieuwe coronavirus op 11 maart 2020 als pandemie bestempelde.

De Zweedse strategie

Voor schoolsluitingen is er een controlegroep: Zweden. Met het oog op gezondheid en welzijn van kinderen, en gebaseerd op vroege data, zijn kinderopvang en scholen voor kinderen van 1-16 jaar vrijwel ongehinderd open gebleven tijdens de pandemie, zonder afstandsregels, zonder mondkapjes, zonder massaal testen van gezonde kinderen. “het was redelijk om bepaalde simpele interventies te plegen, maar het sluiten van scholen – of de samenleving trouwens – zou een overdreven reactie zijn” zo luidde de redenatie in Zweden. Zweden was het enige grote westerse land dat de hele lente van 2020 kinderopvang en scholen open hield. Onder 1,8 miljoen kinderen van 1 tot 15 jaar waren er nul covid-19-sterfgevallen, slechts enkele ziekenhuisopnames en leraren hadden geen hoger covid-19-risico dan het gemiddelde van andere beroepsgroepen.

Een zeer uitgesproken Johan Giesecke, voormalig Zweeds staatsepidemioloog, gaf onomwonden zijn mening op de Zweedse televisie: “Ik ben zelf vader en opa, en voor mij geldt dat als kinderen de kans krijgen om goed onderwijs te volgen en dat het risico voor mij om besmet te raken met covid-19 iets zou vergroten, het de moeite waard is. Hun toekomst is meer waard dan mijn toekomst, en het gaat niet alleen om mijn kleinkinderen maar om alle kinderen.” Niet alleen zijn kinderen in Zweden ontzien, zo luidde de conclusie na een evaluatie van schoolresultaten en mentaal welzijn: “Samenvattend lijkt het erop dat scholieren de pandemie relatief goed hebben doorstaan (..) Daarbij zijn er geen aanwijzingen dat psychische problemen zijn toegenomen” – ook is het Zweedse beleid effectief gebleken. Zweden behoort tot de landen met de laagste oversterfte in Europa.[1, 2, 3, 4]

Kinderen onvoldoende beschermd 

Overal ter wereld worden nu de desastreuze gevolgen zichtbaar voor de jongste generatie van schoolsluitingen en andere beperkende maatregelen tijdens de pandemie. Beleidsmakers en wetenschappers die twee jaar lang een ongedifferentieerde one-size-fits-all-aanpak voorstonden, zijn de jongste generatie verantwoording schuldig. Geconfronteerd met een GZ-psycholoog die toenemende problemen onder jongeren signaleerde stelde OMT-lid Marc Bonten begin 2021 dat dat besef er wel degelijk was bij het OMT “maar wij kijken primair naar het epidemiologische en medische aspect”. Of alle ingrijpende restricties voor kinderen epidemiologisch zinvol zijn geweest is vooralsnog zeer de vraag, wat wel vaststaat is dat de coronamaatregelen in de levens van kinderen en jongeren veel schade en leed hebben aangericht. Nederland telt 3,3 miljoen kinderen (2021: 3311222) en 1,5 miljoen jongvolwassenen. Dat is 28% van de Nederlandse bevolking. De belangen van de jongste generatie hebben twee jaar lang geen rol gespeeld. Dat is een keuze geweest.

Epiloog

Restricties voor kinderen waren nooit gebaseerd op robuuste wetenschappelijke bevindingen. De studie van Soriano et al. werd in de tweede helft van 2020 verricht. Als de balans na twee jaar wordt opgemaakt heeft Zweden  de meest verstandige keuze gemaakt door afgaand op data en onderzoek kinderopvang en scholen open te houden. In zijn boek The Herd – over de Zweedse aanpak tijdens de pandemie – besluit de Zweedse journaliste en schrijver Johan Anderberg zijn meeslepende kroniek met de constatering dat het begrijpelijk is dat veel mensen de gunstige cijfers uit Zweden hebben genegeerd. “Vanuit menselijk perspectief was het gemakkelijk te begrijpen waarom zo velen terughoudend waren om de cijfers uit Zweden onder ogen te zien. Want de onvermijdelijke conclusie moet zijn dat miljoenen mensen hun vrijheid was ontzegd, en miljoenen kinderen onderwijs is ontzegd, en dat allemaal voor niets. Wie zou daar medeplichtig aan willen zijn?”

Een one-size-fits-all-respons is de grootste fout tijdens de pandemie. Uitgerekend kinderen die het minste risico liepen kregen de zwaarste last te dragen om risico’s in de samenleving te beperken. Feitelijk is er sprake geweest van een omkering van wat te doen bij onzekerheid en is het voorzorgsprincipe op zijn kop gezet, zegt Oxford-epidemioloog Sunetra Gupta. In plaats van de hoogste hadden kinderen de laagste prioriteit. De overheid dient in de toekomst de specifieke kwetsbaarheid van kinderen te onderkennen tijdens een volksgezondheidscrisis en moet expliciet plannen maken om kinderen te beschermen tegen de nevenschade van restricties en maatregelen.

‘De wereld is gek geworden’ – Anders Tegnell

De voordelen van interventies moeten opwegen tegen de nadelen, dat geldt zeker voor kinderen. Scholen sluiten, mondkapjes, massaal testen, massale quarantaines – het nut van deze interventies is niet aangetoond. “De wereld is gek geworden”. Het was een zin die de architect van de Zweedse corona-aanpak Anders Tegnell in de loop van de pandemie zou blijven herhalen in de burelen van de Folkhälsomyndigheten. In de zomer van 2022 reageert de Zweedse minister van Onderwijs Anna Ekstrom op een artikel in The Economist waarin de desastreuze gevolgen van het sluiten van scholen wordt belicht (‘Covid learning loss has been a global disaster’). Met recht een historisch statement: ‘Scholen open houden toen andere landen ze sloten, was een buitengewoon moeilijke beslissing. In maart 2020 was de kritiek op mij hard omdat ik scholen en kinderdagverblijven niet had gesloten, maar ik was – en ben nog steeds – ervan overtuigd dat het de juiste beslissing is geweest’. Het gelijk van Zweden staat onomstotelijk vast.

In de kronieken van homo sapiens zal covid-19 terechtkomen als de ziekte waarbij volwassenen de gezondheid van kinderen opofferden in naam van Gezondheid. “Man is the only animal that blushes. Or needs to.” constateerde Mark Twain al eens. Kinderartsen in Noorwegen houden de wereld een spiegel voor: “Als de geschiedenis reflecteert op de pandemie, zal ze niet alleen kijken naar infectiepercentages en het aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen, maar ook naar hoe de samenleving haar jongsten heeft beschermd”. De geschiedenis zal niet mild oordelen.

In Voorbij de pandemische chaos. Goed op weg? buigen deskundigen, onder wie internationaal vermaarde wetenschappers, zich over het coronabeleid en de toekomst. In mijn bijdrage een uitgebreide analyse van de coronajaren (maart 2020 – september 2022) en de gevolgen van de covid-respons in Nederland voor kinderen en jongeren. Dit boek is het vervolg op Pandemische chaos. Het coronabeleid onder de loep.